Wielkanoc w polskiej tradycji

Wielkanoc jest świętem ruchomym. Wiadomo, że Chrystus powstał z grobu w nocy z soboty na niedzielę, ale nie można ustalić stałej daty. W przeszłości było to przyczyną licznych nieporozumień. Sprawą zajął się w 325 roku Sobór Nicejski. Ustalił, że odtąd Paschę chrześcijańską obchodzić się będzie w niedzielę przypadającą po pierwszej pełni księżyca, zaraz po zrównaniu wiosennym. Sobór zapomniał jednak podać obowiązującą datę zrównania wiosennego. Wreszcie za sprawą św. Bedy Czcigodnego i Karola Wielkiego przyjęto ostateczną wersję daty zrównania wiosennego - 21 marca.

Wielkanoc obchodzona jest więc od przełomu VII i VIII w. po dziś dzień w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Godzina zmartwychwstania Chrystusa pozostaje tajemnicą. Na pamiątkę i ku czci tej osłoniętej nocą chwili na całej polskiej ziemi obchodzi się rezurekcję. Podczas tych uroczystości nawet największe kościoły nie mogły pomieścić wszystkich. Po rezurekcji krewni, sąsiedzi, znajomi podchodzili do siebie, witając się słowami "Chrystus zmartwychwstał", a powitany odpowiadał "Zmartwychwstał prawdziwie". Składano sobie życzenia zdrowych, spokojnych świąt, tak jak dzisiaj.

Teraz można było zasiąść do wielkanocnego śniadania. Stół nakryto białym obrusem. Od tego tła odbijały się pięknie brązy wędlin i pieczywa, pstre mozaiki pisanek, głęboka zieleń bukszpanu lub barwinka, które zdobiły wszystko: zwój kiełbasy, nos pieczonego prosięcia, szynkę, nadziewany wątróbką brzuszek kapłona, kawałki korzeni chrzanu, baranki z masła, biało lukrowaną babę z rodzynkami, strucle z serem, kołacze z orzechami i paskę - wielkanocny pszenny chleb. Na ozdobnym talerzyku leżały pokrojone w ćwiartki jajka ze święconki.

We wszystkich domach śniadanie rozpoczynano od dzielenia się poświęconym jajkiem, które zawiera w sobie zaklęte życie. Wierzono, że skorupka z jajka chroni przed szczurami i myszami, dlatego warto ją rozkruszyć i porozsypywać po kątach izby, komory i sieni. Gospodyni sypała też garstkę za płot, na pole, aby żyto rosło wysoko i wydało ciężkie kłosy.

Także kości ze święconego mięsa nie mogły się zmarnować. Dawano je psom i domowym kotom, wierząc, że przez najbliższy rok wścieklizna im nie grozi.

W całej Polsce w Wielką Niedzielę młodzież gromadziła się na tłuczenie jaj. Stukano pisanką o pisankę. Czyja wytrzymała i nie pękła, tej właściciel otrzymywał w nagrodę tę nieuszkodzoną kraszankę.

Pachnąca młodą zielenią Wielkanoc to czas radości, nowych nadziei i odpoczynku. Chrystus Zmartwychwstały przebitą dłonią błogosławi strudzonym ludziom, pokornym zwierzętom i zapłodnionej glebie. Unosi rękę zupełnie tak jak na świętym obrazie w paradnej izbie. 

Poniedziałek Wielkanocny
Jednak krótka była noc z Wielkiej Niedzieli na Wielki Poniedziałek. Nie wyspali się ludzie, bo zanim zapiały pierwsze kury, babskie piski stawiały całą wieś na nogi. Odwieczny zwyczaj nakazywał, aby wraz z brzaskiem zacząć oblewanie dziewcząt wodą. Zostać oblaną to wprawdzie nic przyjemnego, ale spędzić cały dyngus w suchym przyodziewku - jeszcze gorzej, po prostu wstyd. Oblewanie wodą w tym dniu to męski przywilej. Młodzież nie miarkowała i z cebrzykami czekała na panny, przycupnąwszy pod płotem.

Wieś była zlana woda jak po deszczu. Trudno dzisiaj powiedzieć, jaki był sens tego zwyczaju, który przecież jest kontynuowany. Możliwe, że chodziło tutaj o akt oczyszczenia i wzmocnienia sił rozrodczych. Ziemia rodzi się tylko wtedy, gdy nie brak jej wody, gdy padają deszcze. Sama w sobie, bez wody, pozostaje bezpłodna.W wielu okolicach w drugi dzień świat wielkanocnych oblewano nie tylko kobiety, ale również ziemię, by zapewnić sobie większe plony, oraz krowy, by dawały więcej mleka.

Po pełnych świątecznego obżarstwa i opilstwa godzinach dobrze było zażyć trochę ruchu. W powietrzu unosił się zapach wiosny, ptaki śpiewały... Dobrze jest żyć.

źródło: E. Ferenc, Polskie tradycje świąteczne, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2010, ISBN 978 83 7516 257 8, s. 162-163.

zdjęcie Internet: www.ro.com.pl, panoramio.com